Kaixo lagun!

Kinkaren lehen buletin honetan puzzle bat irudikatzea nahi dugu. Hasi piezak pentsatzen, euren tamaina... Euskal Herrian inoiz egin den azpiegiturarik handien eta konplexuena kokatzen saiatu bertan: abiadura handiko trena. Europako proiektu estrategikotzat jo zuten bere garaian eta ia lau hamarkada dira haren inguruko lehen proposamenak entzun genituela. Euskal Herri osoa, hegotik iparrera eta ekialdetik mendebaldera, zeharkatuko luketen sare batek baino gehiagok osatzen dute puzzlea. Piezak elkarri lotzea nahi baino gehiago ari zaie kostatzen proiektuaren alde sutsu mintzatu izan diren agintariei. Euskal Y-aren kasuan, proiektua amaitzeko data atzeratzen aritu dira agintariak gobernu bulegoetatik igaro ahala: azken data, aurreko astean bertan eman zioten: 2028an dira inauguratzekoak.

Lortuko al dute ordurako puzzlea osatzea? Zure kontu utziko dugu erantzuna!

Lortuko balute ere aurreko astean egindako aurreikuspena betetzea, hau da, 2028an trenbide berria zabaltzea, abiadura handiko trenaren (AHT) inaugurazioa ez dute egingo proiektu osoa amaituta dagoela. Izan ere, Gasteiz eta Bilboko AHTaren tren geltokiak lur azpian egin nahi dituzte, egungo Dato kaleko eta Abantoko estazioen azpian. Horrek, ezinbestean, urte gehiago beharko ditu, eta, beraz, behin-behineko geltokiekin hasi beharko du tren lasterrak martxan.

2006an hasi ziren euskal Y-aren puzzlea osatzen, eta jadanik 5.000 milioi inguru xurgatu ditu obra honek. Lan guztiak amaitzen direnean, milioi dezente gehiago beharko da. Segur aski jakingo duzu Europako Kontu Auzitegiak 2020an egin zuen ikerketan adierazi zuela 6.500 milioikoa izango zela inbertsioa. Nolanahi ere, jadanik aurreikus daiteke motz geratu direla aurreikuspen horrekin. Bada esaten duenik 10.000 milioira iritsiko dela  ere. Kontuan eduki behar da orain arte azpiegitura bakarrik egin dela, baina gainegitura osoa egin gabe dagoela —kableak, elektrifikazio sarea...—.

Beraz, euskal Y-a amaituko balute, puzzlearen erdia osatuta geratuko litzateke 2028rako. Baina nola daude beste zatiak? Hasteko eta behin, AHTari europar izaera ematen dion Lapurdiko loturaren pieza giltzaz itxitako kaxoi batean gordeta dauka Parisek. Gutxienez 2037ra arte ez du erabakiko  kaxoi hori irekitzen duen edo ez. Bitartean, beraz, itxaron egin behar. Besteak beste, Donostiatik Lapurdiko mugarako AHT lerro berria osatu gabe dago ordura arte.

Euskal Y-a Iberiar penintsularekin lotuko duen Gasteiz-Burgos zatia pixka bat aurreratuago dago. Berriki sinatu ditu Adifek —trenbide azpiegituretarako Espainiako kudeatzaileak— zati horretako eraikuntza proiektuak idazteko kontratua. Espainiako Gobernuak esku artean dituen aurreikuspenen arabera, 2027rako amaituko lirateke zati horretako lanak.

Badakizu Nafarroan ere hasita daudela AHTaren lanak. Castejon eta Iruñerri artean martxan dira lan batzuk. Bitartean, euskal Y-aren lotura nondik egin... Hor eztabaida handiak daudela entzungo zenuen. Finean, bi lotura daude aztergai: Sakanatik barrena Gasteizera iristea; eta, bestea, Sakanatik barrena, tunel luze baten bidez, Aralar erditik zulatu eta Ezkio-Itsasora iristea. Azken proiektu hori aspalditik baztertua luke Madrilek, baina Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak bere aldeko hautua egin izanak berriz ere atzeratu du azken erabakia. Hurrengo urteko irailean ebatziko du Madrilek, azkenean, zer egin lotura horrekin. Azkenik, Castejondik Mediterraneora eramango lukeen tren zatiaren pieza oraindik ere fabrikatu ere ez dute egin.

Pentsa daiteke, beraz, XX. mendeko puzzle bat zena, oso-osorik, XXI. mendearen erdirako egon daitekeela osatuta. Baina, jakina, inor gutxi ausartuko litzateke orain hala izango dela baieztatzera.

Nork ez du Zaldibarko hondamendiaren berri. Dakizunez, 2020ko otsailean gertatu zen luizia, eta haren erantzukizuna nork izan zuen argitzeko ikerketak aurrera jarraitzen du. Joan den astean izan genuen beste pausu baten berri: Jaurlaritzako Lan eta Gizarte Segurantzako zuzendari Angel Lapuentek 300.000 euroko isuna ezarri dio Verter Recycling 2002 SM enpresari, «laneko arriskuen prebentzioari buruzko araudia betez lan baldintzei aplika dakiekeen beste edozein prebentzio neurri ez hartzea» leporatuta.

Hala ere, ez dago argi zigorra nork ordainduko duen, enpresa likidazio prozesu betean baitago. Hain zuzen, Bizkaiko Lan eta Gizarte Segurantzako Ikuskaritzak iazko irailaren 13an egin zuen arau-hauste akta, eta irailaren 21ean, hura bideratu eta zortzi egunera, Merkataritza Erregistroaren Aldizkari Ofizialean argitaratu zen Verter Recycling 2002 SM enpresaren likidatzeko erabakia. Jose Ignacio Barinaga Egia enpresaren sortzaile eta presidentearen bi iloba izendatu zituzten likidatzaile, zabortegiaren kudeatzailea zena bata, Arrate Bilbao Barinaga, eta enpresaren akziodunetako bat bestea, Elena Susaeta Barinaga.

Hala ere, ez da hori izango enpresak izango duen gastu bakarra: Jaurlaritzak urrian iragarri zuen 28,7 milioi euro eskatu zizkiola enpresari, hondamendiaren ostean egin behar izan ziren lanengatik. Enpresak 15,1 milioi euroren mozkin garbiak izan zituen ireki zutenetik.

Ikusi al duzu inoiz behi, pottoka eta ardiek gidatutako manifestaziorik? Joan den urriaren 11n Elizondon izan bazinen, baiezkoa izango da erantzuna. Izan ere, protesta jendetsua egin zuten Baztanen–bai, animaliekin, eta baita joaldunekin ere–, Magna multinazionalak Erdizen eraiki nahi duen meategiaren aurka. Herriarena da hitza aldarrikatzen zuten.

Proiektuaren kontra zergatik dauden? Hori ere azaldu zuten manifestazioa bukatzean: «Nekazaritza estentsiboa, ingurumenaren zaintza eta turismo jasangarria ez dira bateragarriak Magnak egin nahi duen meategiarekin». Izan ere, proiektu horrek lurrak «xehatu» eta «bizitzen kontra» egiten dutela uste dute.

Guztiaren kontra daudela esaten dietenei ere erantzun zieten: baietz, gauza batzuen kontra badaudela: «Eremu babestuak eta bazkalekuak xehatzearen kontra, ura eta airea kutsatzearen kontra, eta gure lurra eta diru publikoa ebatsi nahi duten multinazionalen eta politikarien kontra». Eta, era berean, gauza batzuen alde ere badaudela: «Erdizen alde gaude. Ur garbien, herri lurren, gure bizimoduen eta kulturaren alde. Nekazaritza, lanpostu eta turismo iraunkorraren alde. Herritarren osasunaren alde eta bizitzaren alde». Beste ohartarazpen bat ere egin zuten: «Hala ere ez dugu etsiko, manipulatu ezin dituzten eremuak baitaude». Beraz, alor horretan «irabazi arte» borrokatuko dutela esan dute.

Eguzki plakak jarri nahi dituzu etxeko teilatuan, baina gogoa kentzen zaizu horretarako bete beharreko paper mordoari begiratzean? Berri onak daude zuretzako: Administrazio tramiteak laburtuko ditu Jaurlaritzak, bai eraikinetan eguzki plakak jartzeko, eta baita etxean ibilgailu elektrikoak kargatzeko guneak jartzeko ere; horretarako, Lurzoru Legeko puntu bat aldatuko dute. EH Bilduk egin zuen eskaera, eta Legebiltzarrak joan den astean onartu zuen.

Izan ere, gaur egun autokontsumora hurbiltzeko egin beharreko bidea ez da erraza: udal lizentzia bat behar da instalazio horiek jartzeko, besteak beste.  Orain, koalizio abertzaleak eskatu du nahikoa izan dadila administrazioa aldez aurretik jakinaraztea. Dena den, salbuespen batzuk proposatu ditu, zeinetan lizentzia hori beharrezkoa izango litzatekeen: kultur intereseko ondasun deklaratutako eraikinetan, ingurumen inpaktuaren ebaluazioa behar denean, edo eraikinen zimenduei edo egiturari eragiten dietenean.

Garraio publikoaren erabilera sustatzeko neurri berriak jarri ziren indarrean joan den irailean. Horrek erabiltzaileen hazkundea ekarri du Hego Euskal Herriko konpainia publiko ia guztietan. Nabarmena izan da, esate baterako, Renfeko trenen zerbitzuek izan duten eskaeraren hazkundea. Aldiriko trenetan eta distantzia ertainekoetan nabarmen igo da erabiltzaileen kopurua, %51,7, 2019koekin alderatuta.

Hazkundea izan dute Euskotreneko zerbitzuetan ere, bai trenetan eta bai errepideko garraioan. Iaztik %18 handitu da bidaiari kopurua merkatze neurriak indarrean jarri zirenetik. Bilboko metroan %13koa izan da hazkundea, eta autobus publikoen sarean %10 eta %21 artekoa. Gasteizko tranbian ere gehiago dira orain erabiltzaileak, iaz baino %12,5 gehiago.